Dziedziczenie może nastąpić na podstawie testamentu lub – w przypadku jego braku – z ustawy. Istnieją jednak sytuacje, w których spadkobierca może zostać całkowicie pozbawiony prawa do dziedziczenia. Dzieje się tak w przypadku uznania go za niegodnego dziedziczenia. Co to oznacza i w jakich przypadkach sąd może podjąć taką decyzję?
Czym jest niegodność dziedziczenia?
Zgodnie z art. 928 Kodeksu cywilnego, uznanie spadkobiercy za niegodnego powoduje, że traktowany jest on tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Oznacza to, że nie jest uwzględniany w kręgu spadkobierców ustawowych, a jego udział przypada innym osobom zgodnie z przepisami prawa.
Jak wyjaśnia adw. Marcin Kosiorkiewicz, Sekretarz Okręgowej Rady Adwokackiej w Krakowie:
„Instytucja niegodności dziedziczenia różni się od wydziedziczenia. Wydziedziczenie następuje jeszcze za życia spadkodawcy, który w testamencie pozbawia określoną osobę prawa do zachowku. Niegodność natomiast stwierdza sąd – już po śmierci spadkodawcy – w przypadku określonych, nagannych zachowań spadkobiercy.”
Kiedy spadkobierca może zostać uznany za niegodnego?
Kodeks cywilny wskazuje kilka przesłanek, które mogą prowadzić do uznania spadkobiercy za niegodnego. Są to sytuacje, w których spadkobierca:
- Umyślnie dopuścił się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy – np. przemocy fizycznej lub psychicznej.
- Nakłonił spadkodawcę groźbą lub podstępem do sporządzenia lub odwołania testamentu, bądź w podobny sposób przeszkodził w dokonaniu tych czynności.
- Umyślnie ukrył, zniszczył lub przerobił testament, albo świadomie skorzystał z testamentu podrobionego.
- Uporczywie uchylał się od obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy.
- Uporczywie zaniedbywał obowiązki opieki lub pomocy wobec spadkodawcy – w szczególności wynikające z więzi rodzinnych, małżeńskich lub rodzicielskich.
W praktyce sądowej najczęściej spotyka się przypadki dotyczące popełnienia przestępstwa przeciwko spadkodawcyoraz manipulowania testamentem. Same konflikty rodzinne, choć często są powodem napięć, nie stanowią wystarczającej podstawy do uznania spadkobiercy za niegodnego – chyba że wypełniają przesłanki określone w ustawie.
Kto może żądać uznania spadkobiercy za niegodnego?
Z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego może wystąpić każda osoba, która ma w tym interes prawny, np. inny spadkobierca.
Pozew należy złożyć w ciągu roku od dnia, w którym wnioskodawca dowiedział się o przyczynie niegodności, jednak nie później niż w terminie trzech lat od otwarcia spadku.
Ostateczną decyzję podejmuje sąd, który bada okoliczności sprawy i przeprowadza postępowanie dowodowe.
Procedura sądowa i rola adwokata
Postępowanie o uznanie spadkobiercy za niegodnego wszczynane jest w trybie procesowym – poprzez wniesienie pozwu. Nie można tego żądania zgłaszać w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
Jak wskazuje adw. Kosiorkiewicz:
„Już na etapie przygotowania pozwu warto skorzystać z pomocy adwokata, który pomoże odpowiednio sformułować żądanie, wskazać właściwe dowody oraz ocenić szanse powodzenia sprawy.”
W toku postępowania sąd ocenia przedstawione dowody, w tym zeznania świadków, dokumenty czy wyroki karne. Największą moc dowodową ma prawomocny wyrok skazujący, który – na mocy art. 11 Kodeksu postępowania cywilnego – wiąże sąd cywilny w zakresie ustaleń co do faktu popełnienia przestępstwa i winy sprawcy.
Przebaczenie spadkodawcy a niegodność
Spadkobierca nie może zostać uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Przebaczenie jest skuteczne nawet wtedy, gdy spadkodawca w chwili jego udzielenia nie miał pełnej zdolności do czynności prawnych – pod warunkiem, że działał z dostatecznym rozeznaniem.
Nie ma wymogu, aby przebaczenie było udokumentowane. Może zostać wykazane np. zeznaniami świadków. Niemniej jednak, jak wskazują prawnicy, najlepiej, gdy znajduje ono potwierdzenie w dokumencie, liście, nagraniu lub innym wiarygodnym materiale dowodowym.
Podsumowanie
Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia to instytucja o poważnych skutkach prawnych. Wymaga wykazania konkretnych, ustawowych przesłanek oraz przeprowadzenia odrębnego postępowania sądowego. Choć sprawy te bywają trudne emocjonalnie i dowodowo, w określonych sytuacjach stanowią skuteczny środek ochrony przed nieuczciwymi działaniami wobec spadkodawcy.
Kancelaria Adwokacka Adwokat Radosław Krakowiak
ul. Świętego Leonarda 1/28
25-311 Kielce
Tel. 535 866 000
krakowiak.radoslaw@gmail.com